Narodziny powiatu wrzesińskiego

Ziemie dzisiejszego powiatu wrzesińskiego od XIV w. do początków XIX w. podlegały Gnieznu i Pyzdrom. Do powiatu gnieźnieńskiego należała Września z miejscowościami położonymi na północ, do powiatu pyzdrskiego zaś Nekla, Targowa Górka, Miłosław, Strzałkowo i Żerków...

Ziemie dzisiejszego powiatu wrzesińskiego od XIV w. do początków XIX w. podlegały Gnieznu i Pyzdrom. Do powiatu gnieźnieńskiego należała Września z miejscowościami położonymi na północ, do powiatu pyzdrskiego zaś Nekla, Targowa Górka, Miłosław, Strzałkowo i Żerków.

W 1791 r. z zachodniej części powiatu pyzdrskiego wydzielono powiat średzki, do którego przypisano Neklę i Miłosław. Natomiast z południowej części powiatu pyzdrskiego powstał powiat krotoszyński. W powiecie pyzdrskim pozostały miasta: Pyzdry, Żerków, Mielżyn i Słupca.

Po wkroczeniu Prusaków do Wielkopolski w 1793 r. przeprowadzono korekty w granicach powiatowych. Do powiatu pyzdrskiego przyłączono z powiatu gnieźnieńskiego Wrześnię z najbliższą okolicą. Ze wschodniej części powiatu gnieźnieńskiego utworzono powiat powidzki, do którego przeszedł Mielżyn. Powiat pyzdrski obejmował wówczas Pyzdry, Słupcę, Żerków i Wrześnię. Taki podział funkcjonował także w czasach Księstwa Warszawskiego (1807-1815).

 1815 r. na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego ustalono nową granicę pomiędzy państwami zaborczymi – Prusami a Rosją. Miała ona biec przez Jezioro Powidzkie do ujścia Prosny. Po ponownym wkroczeniu Prusaków do Wielkopolski nastąpiły zmiany administracyjne. Września powróciła do powiatu gnieźnieńskiego, do którego włączono także Neklę. Zlikwidowano powiat powidzki, a jego część przypadłą Prusom włączono do powiatu gnieźnieńskiego. 

Umowę precyzującą przebieg granicy zawarto 11 listopada 1817 r. Przecięła ona teren powiatu pyzdrskiego. Do Królestwa Polskiego (zabór rosyjski) włączono Słupcę i Pyzdry oraz osiem wsi. Pozostała większa część powiatu pyzdrskiego z miastem Żerkowem została włączona do Wielkiego Księstwa Poznańskiego (zabór pruski) – (patrz mapa nr 1).

  • mapa
    • autor: Mapa nr 1

Pruską częścią powiatu zarządzał landrat – z tym że urzędował w Pyzdrach, czyli już poza granicami państwa pruskiego. Pozostały po pruskiej stronie Żerków z powodu peryferyjnego położenia nie nadawał się na siedzibę powiatu. Początkowo myślano o włączeniu tych ziem do powiatu średzkiego. Jednak znaczna odległość dzieląca wschodnie części pruskiego powiatu pyzdrskiego (Strzałkowo i okolice) i Środę przekreśliły ten plan. Postanowiono więc wyłączyć z powiatu średzkiego Miłosław i tutaj ulokować siedzibę landrata. Okazało się jednak, że w mieście brakowało odpowiednich budynków.

17 marca 1818 r. w Wielkim Księstwie Poznańskim wprowadzono dekret o nowym podziale administracyjnym. Uznano, że najodpowiedniejszym miejscem dla pyzdrskiego urzędu powiatowego będzie Września. Wyłączono więc miasto z najbliższą okolicą z powiatu gnieźnieńskiego i przyłączono do powiatu tzw. nowopyzdrskiego. Września stała się siedzibą landrata powiatu pyzdrskiego, bo formalnie Prusacy nadal uważali Pyzdry za stolicę powiatu. Powiat objął miasta Wrześnię, Miłosław i Żerków wraz z wójtostwami we Wrześni, Bardzie, Brudzewie, Graboszewie, Grabowie Królewskim, Miłosławiu, Żerkowie, Brzóstkowie i Śmiełowie (patrz mapa nr 2). Nekla z powiatu gnieźnieńskiego powróciła do powiatu średzkiego.

  • mapa
    • autor: Mapa nr 2

Września formalną stolicą powiatu stała się dopiero 31 lipca 1819 roku. Zmieniono też nazwę powiatu: z pyzdrski na wrzesiński.

Sebastian Mazurkiewicz

« wstecz

Newsletter