W ostatnim naszym spotkaniu z cyklu Swego nie znacie zabiorę Państwa na wschodnią granicę kraju. To nie żart, bowiem schludna dziś wioska niczym nie przypomina  granicznego przejścia pomiędzy dwoma imperiami. Koszary legły w gruzach, po Urzędzie Celnym nie ma śladu i tylko drewniane figury wartowników pilnujących zawsze otwartych szlabanów przypominają, że Borzykowo graniczyło kiedyś z Rosją.

Szlaban na cywilizację

Pierwsze wzmianki o Borzykowie pochodzą z roku 1272. Bolesław Pobożny zezwolił wówczas niejakiemu Mikołajowi na lokację wsi na prawie niemieckim. Ów Mikołaj jest dziś jej pierwszym znanym sołtysem. Dogodne położenie przy  szlaku handlowym, łączącym najważniejsze grody w regionie, biegnącym z Poznania, poprzez Giecz, Biechowo, Dłusk i Ląd do Łęczycy, gwarantowało gospodarczy rozkwit. Przez wieki całe mieszkańcy miejscowości żyli sobie spokojnie nie zauważani przez możnych tego świata, aż przyszedł rok 1815 i kaprys cara Aleksandra sprawił, że najdalej na zachód wysuniętą placówką Imperium Rosyjskiego stały się Pyzdry.

  • brama

Dawnego przejścia granicznego pomiędzy imperiami strzegą dziś drewniane figury

(fot. P. Michalak)

A granica pomiędzy cesarstwem rosyjskim i Prusami przebiegała odtąd przez Borzykowo. Postawiono zapory, pobudowano koszary po obu stronach szlabanu, a spokojne dotąd siedlisko rolników zmieniło się, wzorem wszystkich miejscowości przygranicznych całego świata, w ośrodek pokątnego handlu wymiennego (po stronie niemieckiej handlowano żywnością, po drugiej zaś odzieżą) i kontrabandy.  Władze pruskie starały się ukrócić nielegalny proceder, stąd od roku 1832 stacjonował w Borzykowie oddział żandarmerii, dla którego pobudowano posterunek.

  • brama

Ten budynek pamięta czasy, gdy w Borzykowie kwitł przygraniczny handel

(fot. P. Michalak)

Ale z losami miejsc na granicy związany jest nie tylko szmugiel. Decyzje europejskich mocarstw zmieniły także status samej wsi. Dotychczas należała ona do parafii pyzdrskiej, Pyzdrom podlegała również administracyjnie. Po wytyczeniu granicy wieś trafiła pod świecką i kościelną administrację Kołaczkowa, weszła bowiem w skład powiatu wrzesińskiego.

Bell époque

Paradoksalnie, zmiana geopolityczna okazała się dla wsi zbawienna. Koniec XVIII wieku to kryzys gospodarki folwarcznej, ludzie porzucali ziemie i dla ratowania sytuacji trzeba było sprowadzać osadników z odległych terenów. Tak pojawili się w Borzykowie Olędrzy. Ożywili oni upadającą gospodarkę, ale prawdziwego rozmachu nabrała ona dopiero po kongresie wiedeńskim. Pieniądze z przemytu zapewne nie pozostawały tutaj bez wpływu na sytuację.

W latach powstania Listopadowego granica stała się ważna ze względu na przerzut ochotników śpieszących do Królestwa Polskiego, by wziąć udział w walkach wyzwoleńczych. Wówczas Prusacy rozlokowali w okolicy oddziały wojskowe, by uniemożliwić przerzut ludzi, broni i odzieży. Lata trzydzieste XIX stulecia to dalszy rozwój wsi. W wyniku przeprowadzonych prac melioracyjnych znacznie poprawiła się jakość pól, co zaowocowało wzrostem ludności. Druga połowa dekady to czasy stopniowego uwłaszczania borzykowskich chłopów. Początkowo ziemię nadawano (za odszkodowaniem) gospodarzom mającym zaprzęg, później zmieniono kryteria i wystarczyły już tylko dwa woły. W 1898 wybudowano linię kolejową łączącą Borzykowo z Wrześnią (do Pyzdr przedłużono ją dopiero w 1922 r.). Wszystkie te czynniki sprawiły, że pod koniec zaborów wieś liczyła ponad 300 mieszkańców, co było liczba sporą, jak na owe czasy.

Prusacy prowadzili W Borzykowie akcję germanizacyjną z równą bezwzględnością, co i na pozostałych ziemiach zaboru, wykupywano ziemię, a dzieci zmuszano do nauki w niemieckich szkołach. Reakcją na wzmożone pod koniec wieku zabiegi było m.in. zakładanie kółek rolniczych. Pierwsze w powiecie powstało właśnie tutaj w 1905 roku.

Powrót do macierzy

Wybuch Wielkiej Wojny w roku 1914 wiąże się z ciekawą historią, która wydarzyć się mogła jedynie na terenie położonym przy granicy wrogich mocarstw. Pierwszego dnia po wypowiedzeniu przez Cesarstwo Niemieckie wojny carskiej Rosji oddziały pruskie przekroczyły rosyjska granicę w Borzykowie. Celem było zajęcie rosyjskich koszar. Zwycięstwo okazało się błyskawiczne. Niemcy wkroczyli do obozu wroga bez jednego wystrzału. Rosyjskich żołnierzy w koszarach co prawda nie zastali, ale za to piece pełne były parujących bochnów chleba, pierwszego pruskiego łupu w tej wojnie. W tym okresie mieszkańcy wsi brali udział w walkach po obu stronach frontu, a po zakończeniu wojny chwycili za broń w powstaniu wielkopolskim. Nie szczędzili swojej krwi także w wojnie z bolszewikami 1920 roku. Bronili wtedy Warszawy i razem z marszałkiem Piłsudskim zapuścili się aż pod Kijów.

W latach dwudziestych przedłużono linię kolejową do Pyzdr, a w Borzykowie wybudowano rampę przeładunkową i parowozownię. Znaczenie wsi rosło, czego wynikiem było utworzenie w roku 1924 wójtostwa z Janem Zgolińskim jako pierwszym wójtem w wolnej Polsce. W latach trzydziestych powstaje Ochotnicza Straż Pożarna, kwitnie nauka w nowej szkole. Rozwój wsi przerwał tragiczny wrzesień 1939. Po wojnie wszystkie siły skierowano na usunięcie zniszczeń i zaniedbań. Panowanie komunistów jednak tylko w części uzdrowiło sytuację, bowiem  nowa władza lecząc jedne rany, zadawała inne, m.in. poprzez kolektywizację rolnictwa i akcję rozkułaczania. Zapewne jest to jedna z przyczyn tego, że dziś Borzykowo niemal całkowicie zatraciło swój rolniczy charakter.

 

Piotr Michalak

« wstecz

Newsletter