Ulica Jana Pawła II cz. 1

Ulica Jana Pawła II jest jedną z najstarszych wrzesińskich ulic. Już sama jej nazwa ma oddzielną historię. U schyłku I Rzeczypospolitej nazywano ją Gnieźnieńską, ponieważ poza miastem, prowadząc dalej na północ, zmieniała się w drogę do Gniezna. Nazwę Poznańska (Posener Strasse) uzyskała w czasach zaboru pruskiego. Wspominany już wielki pożar miasta w 1821 roku zniszczył wschodnią ścianę tej ulicy od Rynku do dzisiejszej ulicy Sądowej. W okresie II Rzeczypospolitej ulicę nazywano po polsku Poznańską. W 1939 roku, po śmierci przywódcy Narodowej Demokracji Romana Dmowskiego Rada Miejska Wrześni nazwała ulicę jego imieniem, ale uchwała nie uzyskała mocy prawnej. W czasie okupacji hitlerowskiej przywrócono niemiecką nazwę Posener Strasse. W Polsce Ludowej nazwę ulicy zmieniano trzykrotnie: w 1945 roku nadano jej nazwę Prezydenta Bieruta (we wrześniu), potem (w grudniu) Niezłomnych, wreszcie w 1950 roku Obrońców Stalingradu, i pod nią przetrwała do końca tej epoki. U progu III RP w 1989 roku przywrócono nazwę Poznańska, ale już w 1997 roku zmieniono ją na Jana Pawła II.

  • poznanska_ratusz

Wschodnią ścianę ulicy Jana Pawła II rozpoczyna ratusz, dawniejszy adres Poznańska 1, dziś Ratuszowa 1. Zbudowano go w 1910 roku na miejscu zniszczonego w 1905 roku przez pożar budynku poczty konnej, odkupując grunt od jego właściciela nazwiskiem Kunau. Ratusz ma swoją własną historię.

Posesja Jana Pawła II 2 należała do wrzesińskiej gminy żydowskiej.  Od ulicy stał parterowy budynek szkoły żydowskiej, który jednak już na początku XX wieku był faktycznie domem mieszkalnym z dwoma sklepami od frontu. Przed budową ratusza między kamienicą Kunaua a dawną posesją Poznańska 2 było wąskie przejście (podobne do istniejącej dziś ulicy Siennej), prowadzące do znajdującej się na tej samej posesji synagogi. Dopiero po zbudowaniu ratusza przejście to poszerzyło się, tworząc ulicę Ratuszową. Budynek dawnej szkoły żydowskiej i synagoga zostały zniszczone przez okupanta hitlerowskiego, a przez wiele lat powojennych był tam pusty plac z podziemnymi bunkrami. Dziś we Wrześni nie ma adresu Jana Pawła II 1, a w miejscu posesji Jana Pawła II 2 znajduje się rondo i parking.

Pod adresem Jana Pawła II 3 znajduje się XIX-wieczna dwupiętrowa kamienica, która dawniej przylegała bezpośrednio do budynku szkoły żydowskiej. W ostatnich latach zaboru pruskiego i na początku II RP na parterze miał w niej restaurację i skład win Kazimierz Kaczmarek. Później wielokrotnie zmieniał się charakter pomieszczeń handlowych w tej kamienicy, a w pamięci wielu współczesnych wrześnian chyba najbardziej utkwił sklep artykułów gospodarstwa domowego (w latach 50. do kamienicy tej w miejscu dawnej szkoły przylegał kiosk spożywczy, przeniesiony później w miejsce dzisiejszego nowego budynku przy Ratuszowej 2).

Przy Jana Pawła II 4 stały kolejno po sobie dwie kamienice. Pierwszą była XIX-wieczna, nieefektowna kamienica ze sklepem drogeryjnym Leona Płotkowiaka na parterze, a na jedynym piętrze mieszkaniem właścicielki, którą na początku XX w. była wdowa Józefa Jagodzińska. Dom ten w latach 20. XX w. był w tak fatalnym stanie technicznym, że planowany remont przekształcił się w wybudowanie i oddanie do użytku w 1932 roku zupełnie nowej, właściwie trzypiętrowej kamienicy. Dzieła tego dokonał syn Józefy, współwłaściciel firmy W. H. Jagodzińscy „Jagolin” Wrzesińska Fabryka Cykorii i Kawy Słodowej, Władysław Jagodziński. W połowie lat 30. sprzedał on tę kamienicę miastu, a konkretnie Komunalnej Kasie Oszczędności Miasta Wrześni. W okresie powojennym kamienica mimo wielu zmian użytkowników w poziomie parteru nie przeszła rewolucyjnych zmian budowlanych.

Jana Pawła II 5 to okazała kamienica, wybudowana w 1903 roku przez znanego wtedy przedsiębiorcę, producenta mebli, trumien i materiałów dekoracyjnych Kazimierza Boreckiego. Przez cały okres II RP pozostawała w rękach rodziny Boreckich. Parter kamienicy obronił się przed wielkim zmianami z lat 60. i 70. XX wieku, przez wiele lat znajdował się tam m.in. sklep spożywczy.

Jana Pawła II 6 kojarzy się przede wszystkim z nazwiskiem Andrzeja Prądzyńskiego. U progu Polski Odrodzonej w 1919 roku kupił on, wybudowaną w 1904 roku kamienicę wraz z księgarnią i drukarnią gazety „Wreschener Stadt- und Kreisblatt” od spadkobierców swego kolegi po fachu, Niemca Wilhelma Schenke. W II RP mieściła się tu jego drukarnia, która drukowała m.in. „Orędownika Wrzesińskiego”. Po wojnie rodzina sprzedała kamienicę, a w latach 70., niszcząc dawną fasadę, urządzono  w niej sklep papierniczo-zabawkarski.

Posesja Jana Pawła II 7 od prawie 140 lat związana jest z firmą „Cukiernia Szwarc”. Choć formalnie zmieniały się w tym okresie nazwiska właścicieli posesji i firmy, to faktycznie jest ona własnością tej samej rodziny.  W 1874 roku Józef i Stanisława Szwarcowie wybudowali tu małą kamienicę z przeznaczeniem parteru na cukiernię a piętra na mieszkanie dla rodziny. Taki stan pozostaje do dziś, choć fronton kamienicy niewiele zmieniał się przez te wszystkie lata.

Chyba jeszcze mniej zmieniał się wygląd domu Jana Pawła II 8. Od początku XX wieku (dom jest niewątpliwie starszy) jego właścicielem był Józef Kuliński, który miał tu sklep i zakład, nazwany „fabryką wyrobów mięsnych”. Obok swój sklep z artykułami gospodarstwa domowego prowadził Stanisław Zamysłowski. Do dziś dom pozostaje w rękach rodziny, ale dawny sklep rzeźnicki od kilkudziesięciu lat jest sklepem zupełnie innej branży.

Jana Pawła II 9 to kamienica, w której jeszcze w czasie zaboru pruskiego i później w latach 20. XX w. cukiernię  i winiarnię z ogródkiem miała rodzina Ueberle, najpierw Józef a potem Wacław. W Polsce Ludowej przez wiele lat miał tu swą siedzibę bank PKO.

Wybudowany w 1906 roku nowy gmach sądu (obecnie rejonowego) z adresem Jana Pawła II 10 ma swoją oddzielną historię. Wcześniej stał w tym miejscu inny gmach sądowy, wielkością i kształtem zbliżony do domu Poznańska 9. Obok sądu przebiega ulica Sądowa. Nie ma ona wielkiej historii, początkowo prowadziła tylko do znajdującego się „na tyłach” sądu więzienia dochodząc do ulicy Fabrycznej. Odcinek Sądowej prowadzący od Fabrycznej do Szkolnej powstał dopiero w pierwszych latach Polski Ludowej. W pewnym sensie przedłużeniem Sądowej w kierunku Kościelnej jest uliczka nazywająca się dziś Rzemieślniczą, a dawniej Szpitalną – od mieszczącego się tu jeszcze około połowy XIX w. szpitala. W czasach zaboru pruskiego nosiła ona nazwę Hospital Gasse (słowo „Gasse”, oznacza uliczkę, zaułek).

Dawny parterowy, budynek przy Jana Pawła II 11, którego właścicielem od końca XIX w. był mistrz piekarski Franciszek Zamysłowski już nie istnieje. Mieścił się tam jego sklep i piekarnia, a po sąsiedzku także restauracja Franciszka Sobisza. W latach 30. XX w. dom i piekarnię odziedziczył syn Franciszka, Antoni Zamysłowski, przedwojenny wiceburmistrz Wrześni. Budynek wyburzono w latach 50. i aż do czasów współczesnych posesja była pusta.

W bezpośrednim sąsiedztwie tego budynku swoją, zbudowaną na początku XX w., okazałą kamienicę Jana Pawła II 12 ze sklepem w poziomie parteru miał mistrz rzeźnicki Stefan Orcholski. Czasy i ludzie się zmieniali, ale sklep mięsno-wędliniarski mieści się tam do dziś, czyli cały wiek – bardzo rzadki to przypadek.

Sąsiednia dwupiętrowa kamienica Jana Pawła II 13 wybudowana na początku XX wieku należała najpierw do Wojciecha a potem Józefy Bulczyńskich (przedtem stał w tym miejscu parterowy budynek z dwuspadowym dachem). W ciągu stulecia na poziomie parteru mieściły się różne sklepy, ale ich układ pozostał bez większych zmian.

Kamienicę nr 13 od posesji Jana Pawła II 14 dzieli wąskie przejście,  w którym dawniej znajdowała się drewniana brama, jakich było we Wrześni więcej. Właścicielem domu od 1889 roku aż do czasów II RP był kupiec (zbożowy, bo w podwórzu tej kamienicy znajdował się spichrz) Antoni Nowakowski. Fronton tego budynku przeszedł sporo zmian, ale obecnie ma wygląd przypominający pierwotny.

Ciekawa architektonicznie jest wybudowana przez Szymona Łanieckiego w 1907 roku kamienica Jana Pawła II 15, w której znajdował się sklep rzeźnicki. Na przestrzeni ponad wieku nie przeszła gruntownych zmian i jej obecny wygląd (mimo zmian w funkcjonowaniu sklepów w poziomie parteru) także bardzo przypomina wygląd pierwotny.

Dalej w kierunku północnym znajduje się posesja Jana Pawła II 16. Jeszcze dziś widać, że są to dwa jednopiętrowe budynki, wybudowane zapewne w odstępie czasowym i połączone w jeden. Właścicielem był Ignacy Szeląg. Na parterze znajdowały się dwa sklepy. Dziś nie istnieje sklep z cygarami dawnego właściciela, a miejsce drugiego po wojnie zajmował sklep tapicera Jana Smolarka.

Na posesji Jana Pawła II 17 stał dawniej przy chodniku parterowy dom z dwuspadowym dachem. Dziś budynku tego nie ma, a numer 17 nosi przyklejony do numeru 18 i będący w zasadzie jego oficyną, budynek w głębi posesji.

Jana Pawła II 18 to kamienica wybudowana w 1912 roku przez wrzesińską Cukrownię dla swoich pracowników. Nigdy nie było tam żadnego sklepu.

cdn.

Marian Torzewski

Tekst został stworzony w 2011 roku i ukazał się w Przeglądzie Powiatowym nr 102.

« wstecz

Newsletter