Ulica Harcerska

Budynki przy ulicy Harcerskiej, która dawniej była częścią ulicy Schloßstrasse – Zamkowej od numeru 10 do 28, stoją po dwóch stronach dość szerokiej, zadrzewionej alei.

Jej środkowy pas w czasach, kiedy nie było Parku Miejskiego im. Józefa Piłsudskiego przy ulicy Daszyńskiego, a dzisiejszy Park im. Dzieci Wrzesińskich, stanowił prywatną własność hr. Ponińskich i Mycielskich, służył spacerom mieszkańców miasta. W czasach zaboru pruskiego aleja nosiła nazwę Große Promenade. W 1912 roku u jej wylotu w kierunku miasta władze zaborcze postawiły pomnik wojenny (Krigerdenkmal) poświęcony pamięci mieszkańców miasta i powiatu, także Polaków, którzy w pruskich mundurach zginęli na frontach wojen prowadzonych przez Prusy w II połowie XIX w. U progu Odrodzonej Polski pomnik przekształcono w pomnik Wolności, a aleję nazwano placem Wolności. W miejscu tym w okresie II RP odbywały się uroczystości patriotyczne. W czasie okupacji pomnik, na którym umieszczono datę 9 września 1939 i swastykę, upamiętniał zajęcie miasta przez hitlerowców. U progu Polski Ludowej przywrócono polski charakter pomnika, do dawnych dat 1918–1919 dodając datę 1945. Przed obeliskiem znajdował się płytki basen z fontanną, a w pewnym okresie stało także działo artyleryjskie, pochodzące zapewne z początku XX w. Pomnik istniał do 1976 roku, kiedy został usunięty, aby w jego miejscu mógł stanąć pomnik Dzieci Wrzesińskich. Warto też odnotować, że w głębi placu Wolności w końcu lat 20. XX w. urządzono pierwsze we Wrześni publiczne ubikacje (po wielu różnych projektach innego ich umieszczenia, m.in. w podziemiach ratusza z wejściem od ulicy Poznańskiej przy kamienicy Rynek 19, co niektórzy mieszkańcy uważali za pomysł niepolityczny).

  • ulica Zamkowa

Zabudowania po zachodniej stronie ulicy rozpoczyna kamienica Harcerska 1. Właścicielem budynku na początku XX w. był prowadzący tu swój sklep obuwniczy kupiec Stefan Obarski, ale współczesnym wrześnianom miejsce to kojarzy się zapewne z zakładem fotograficznym Franciszka, a potem Bogdana Włosików. Harcerska 2, dawniej własność żydowskiej rodziny Gabrielów, wielu nieco starszym wrześnianom może przypominać zakład czapnika Kwiatkowskiego. Budynek przy Harcerskiej 3 rozpoczynał życie jako Deutsches Kaufhaus Consum i był nim do 1945 roku, a potem został Domem Towarowym Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska”. Kamienica przy Harcerskiej 4 od końca XX w. należała do znanej wrzesińskiej rodziny Krzyżagórskich – lekarza Ludwika i jego żony Heleny, a potem ich córki Izabelli. Harcerska 5 to w pamięci wielu mieszkańców budynek szkolny i, choć wybudowany w latach 90. XIX w. przez Williego Rauhudta jako prywatna kamienica, właśnie taką rolę pełnił („Wdowa Rochowicz we Wrześni sprzedała swój dom tamże przy promenadzie budowniczemu Rauhudtowi za cenę 9 500 marek, gdzie tenże chce postawić nowy pensjonat.” Dziennik Poznański z 28 grudnia 1889). Najpierw mieściły się tu pruskie szkoły dla dziewcząt i chłopców nazywane „wyższymi” (höhere). W czasach II RP początkowo funkcjonowała w tym miejscu Szkoła Wydziałowa Żeńska, a potem Szkoła Powszechna Żeńska (nr 2). W czasie okupacji hitlerowskiej pomieszczenia budynku służyły początkowo krótko jako szkoła dla dzieci polskich (Schule für polnische Kinder), a potem jako internat dla niemieckich dziewcząt uczących się w gmachu liceum. W Polsce Ludowej (do 1961 roku) mieściła się tu Szkoła Podstawowa nr 2 (koedukacyjna). Starego, parterowego, frontowego budynku z numerem 6 obecnie nie ma. Na początku XX w. jego właścicielem, podobnie jak sąsiedniego domu przy Harcerskiej 7, był Fritz Kamiński. Ten ostatni budynek postawił jednak wcześniej Adolf Meltzer. Po Kamińskim posiadali go kolejno Karol Hernes, Stanisław Knechtel, a od 1937 roku Teofil Świderski, który dzierżawił go już przed kupnem od kolejnego po Knechtlu lekarza powiatowego z Rybnika, Feliksa Białego. Wszyscy prowadzili tu znany w międzywojennej Wrześni hotel i restaurację, a współcześni wrześnianie pamiętają ten budynek z czasów Polski Ludowej jako siedzibę należącej do PSS/WSS Restauracji „Popularna”. W czasie Polski Ludowej przez teren wyburzonego budynku Harcerska 6 prowadziło wejście do pierwszego kina stałego we Wrześni, które nazywało się najpierw w 1945 roku Wolność, potem do 1950 roku Sfinks, a później przez cztery dziesięciolecia Pionier. W II RP i wcześniej jego sala była przede wszystkim balową, połączoną z hotelem i restauracją, i tylko po części służyła seansom filmowym w kinie o zmieniającej się nazwie – Zamkowe, Apollo i Stylowe.

  • kino Wolność

Budynki Harcerska 8, 9 i 10 służyły ich prywatnym właścicielom. Kolejne, istniejące do dziś parterowe budynki po zachodniej stronie ulicy są obecnie częścią ulicy Opieszyn, a do stycznia 1939 roku należały po prostu do Opieszyna – znajdującej się poza granicami miasta siedziby hr. Ponińskich i Mycielskich. Wrześnię i Opieszyn rozgraniczał wtedy w tym miejscu przechodzący w poprzek alei parkan z bramą wjazdową pośrodku (dziś tu prowadzi poprzeczna nitka jezdni, a wspomnianej bramy i parkanu dawno nie ma i nie należy jej mylić z położoną głębiej, też już nieistniejącą drugą bramą prowadzącą do pałacowego parku). Na wschodniej ścianie alei, po „wrzesińskiej” stronie, na wprost budynku Harcerska 10, znajduje się budynek Harcerska 11, który był własnością prywatną i nie pełnił w przeszłości żadnej funkcji publicznej. Natomiast po stronie „opieszyńskiej” do dziś stoi budynek, jaki wcześniej wykorzystywała służba pałacowa, a potem, w latach 20. XX w., przez kilka lat, dzięki gościnności właścicieli Opieszyna, był siedzibą bursy gimnazjalnej, zanim przy ulicy Słowackiego stanął jej „własny” budynek.
Najładniejszy po wschodniej stronie ulicy budynek Harcerska 12 wybudował prawdopodobnie Rudolf Żorek. W okresie II RP rządziła tu Spółdzielnia Rolniczo–Handlowa Rolnik, właścicielem domu pozostawał też jej dyrektor Mieczysław Gałkowski. Kolejne dawne budynki już nie istnieją. Posesje, na których stały, graniczyły z posesjami przy ulicy Chopina (św. Ducha – Helige Geiststrasse) i zostały wyburzone w ostatnich latach – cały narożnik ulic Chopina i Harcerskiej uległ przebudowie. Warto wspomnieć, że na ścianie dawnego budynku Harcerska 14 znajdowała się tablica upamiętniająca powstanie pierwszej drużyny harcerskiej we Wrześni. Ciekawsze pod względem architektury są kamienice przy Harcerskiej 18 i 19. Ta druga była własnością Oscara i Elzy Kirschtów, granicząc z ich posesją na rogu z ulicą Warszawską. Właścicielami posesji nr 19 byli najpierw kolejno Żydzi: Stock, Abel i Hirsch, a w II RP Józefa Pociechowa.
 

Marian Torzewski

  • postój taksówek

« wstecz

Newsletter