Książęta sascy z majątku Czeszewo
Z ziemią wrzesińską związane były domy panujące książąt niemieckich. Losy książąt orańskich i saskich łączą się z obszernym majątkiem czeszewskim, który przejęli pod koniec XVIII w. Majątek obejmował Czeszewo, Mikuszewo, Chlebowo, Szczodrzejewo i Orzechowo.
Majątek Czeszewo
Obszerne lasy po północnej stronie Warty w głębokim średniowieczu stanowiły własność książąt polskich. Jeden z nich, Bolesław Pobożny, w 1257 r. darował te ziemie z ludźmi i borami komesowi Jankowi Wojciechowi Zarembie. Ród Zarembów dzierżył bory i lasy czeszewskie do XV w. Później nastali Nowomiejscy, Przyjemscy, Zebrzydowscy, Zabłoccy. Od ostatniej rodziny w II poł. XVIII w. majątek czeszewski nabył Antoni Barnaba Jabłonowski, wojewoda poznański i ostatni kasztelan krakowski. W 1798 r. z powodu długów sprzedał cały majątek oraz inne dobra (Racot, Stęszew) za 200 tys. talarów księciu orańskiemu Fryderykowi Wilhelmowi VI. Od tego momentu rozpoczyna się skomplikowana historia majątku czeszewskiego. Fryderyk Wilhelm poślubił księżniczkę Wilhelminę, bratanicę pruskiego króla Fryderyka II. Wówczas majątkiem w Czeszewie zarządzał nadleśniczy (Oberförster). Polecenia otrzymywał z Generalnej Administracji Księcia Orańsko-Nassau-Fuldańskiego (Fürstliche Oranien-Nassau-Fuldaschen General Administration). Kiedy Wilhelm VI w 1815 r. został królem Niderlandów i przyjął imię Wilhelma I, majątek czeszewski zarządzany był z Generalnej Administracji Króla Niderlandzkiego (Königliche Niederländiche General Administration) w Widzimiu. Zaś administracja podlegała pełnomocnikowi króla w Hadze. Potem majątek przejęła córka króla Wilhelma I, Maria Orańska (Wilhelmina Frederika Louise Charlotte Marianne), po niej mąż Charlotty, córki Marii Orańskiej, Georg II, syn Bernharda II – księcia Sachsen-Meiningen. Następnie dziedziczył Bernhard III, syn Georga II. Za ich rządów Czeszewem i okolicą nadal kierował zarządca lasu (Forstverwalter), podlegający dyrektorowi Królewskiej Książęcej Dyrekcji Lasu (Königliche Prinzliche Forstdirektion) z siedzibą w Świętnem (Schwenten), a później w Strachocinie (Schreckendorf). Oczywiście najwyższymi zwierzchnikami byli przedstawiciele domu panującego, czyli Maria Orańska lub jej pełnomocnik Cubelius z Berlina. Za rządów książąt Sachen-Meiningen (Georga II i Bernharda III) zarządzał tajny radca w Meiningen (Geheimregierungsrath). Po przejściu w 1876 r. na emeryturę dyrektora Lempa zaszły zmiany w zarządzaniu majątkiem. Tajny radca w Meiningen poinstruował zarząd w Czeszewie, że wszelkie sprawozdania należy przesyłać bezpośrednio do Meiningen. Wszystkie akta, jakie dotyczyły czeszewskiego majątku, dotychczas zgromadzone w Strachocinie, przekazano do Mikuszewa, siedziby Zarządu Kasy Leśnej (Forstkassenverwaltung).
Książęta sascy
Właściciele dóbr czeszewskich książęta Sachen-Meiningen byli częścią ernestyńskiej linii saskiego rodu Wettinów. Przedstawiciele tego rodu zasiadali także na tronie polskim (elektorowie August II Mocny i August III jako Królowie Polski i Wielcy Książęta Litwy oraz król Saksonii Fryderyk August I jako książę warszawski). Początki dynastii sięgają XI w. Protoplastą rodu był Thimo, hrabia Wettinu. Jego syn Konrad I Wielki w 1123 r. został margrabią Miśni. Prawnuk Konrada Henryk III Dostojny w 1249 r. został landgrafem Turyngii. W następnych wiekach, w 1423 r. Fryderyk IV Kłótnik został księciem saskim na Wittenberdze oraz elektorem Rzeszy Niemieckiej. W poł. XV w. wydzieliły się dwie linie Wettinów. Tytuł elektorski dziedziczyła linia ernestyńska, a później przekazano go linii albertyńskiej. W następnych wiekach linia ernestyńska uległa wielu podziałom. Powstały w ten sposób liczne księstwa saskie: Sachen-Weimar, Sachen-Eisenach, Sachen-Coburg-Altenburg, Sachen-Coburg-Saalfeld, Sachen-Coburg-Gotha, Sachen-Meiningen i Sachen-Hildburghausen.
Od 1826 r. książęta Meiningen przejęli księstwo Hildburghausen i tytułowali się von Sachen-Meiningen und Hildburghausen. Siedzibą rodu było miasto Meiningen w Turyngii. To stamtąd Georg II I Bernhard III zarządzali majątkiem w Czeszewie. Pierwszy saski książę w nadwarciańskich lasach, Georg II, był jedynym synem Bernaharda II. Jego narodziny 2 kwietnia 1826 r. przyjęto z wielką ulgą, gdyż linii Meiningen groził brak następcy tronu. W 1866 r. zasiadł na tronie po ojcu, którego zmuszono do abdykacji. Georg pozostał wierny królom pruskim. W czasie wojny francusko-pruskiej jego dwa pułki z Meiningen jako pierwsze w bitwie pod Froeschweiler zdobyły flagę francuską. Był trzykrotnie żonaty: z księżniczką Charlotte Frederice Pruską, a po jej śmierci z księżniczką Feodorą Hohenlohe-Langenburg, po śmierci tejże z aktorką Ellen Franz. Książę Georg II przysłużył się rozwojowi teatru niemieckiego. Kolekcjonował antyki i rękopisy. Zmarł 25 czerwca 1914 r. Po nim na krótko rządy objął jego najstarszy syn Bernhard III. Urodził się 1 kwietnia 1851 r. w Meiningen. W 1867 r. został porucznikiem kawalerii. W 1869 r. rozpoczął studia z filozofii klasycznej w Heidelbergu. Brał udział w wojnie francusko-pruskiej. Studia kontynuował w Lipsku. Po ich zakończeniu wstąpił do armii pruskiej do pułku fizylierów w Berlinie. Interesował się językiem greckim. Dokonał tłumaczeń kilku dzieł. Odbył podróże do Grecji i Azji Mniejszej, zwiedzając wykopaliska archeologiczne. W 1912 r. nadano mu tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego. W 1878 r. poślubił księżniczkę Charlottę, siostrę cesarza niemieckiego Wilhelma II. W 1882 r. został przeniesiony do sztabu generalnego i zamieszkał w pałacu Charlotenburg. W 1889 r. został generałem brygady, a w 1891 r. generałem dywizji. Od 1893 r. na stałe rezydował w Wielkim Pałacu w Meiningen. Po śmierci ojca przejął władzę w księstwie, mianując się Bernhardem III. Jednak po rozpoczęciu wojny udał się na front. Zaś po klęsce Niemiec w 1918 r. musiał abdykować. Zmarł 16 stycznia 1928 r.
Schloss Mikuszewo
Książę Bernhard III jeszcze jako następca tronu około 1880 r. otrzymał od ojca majątek Czeszewo w powiecie wrzesińskim, prowincji poznańskiej. Dobra te stanowiły jego uposażenie. W siedzibie majątku Zarządu Kasy Leśnej w Mikuszewie około 1890 r. książę wzniósł pałac, czy, jak prawnie definiowano, zamek (Schloss) dla podkreślenia rangi jego właściciela. Jest to jeden z ciekawszych obiektów dworskich na terenie naszego powiatu. Swoim stylem nawiązuje do kostiumu francuskiego, klasycyzmu oraz renesansu północnego. Jest to piętrowy obiekt o dość rozczłonkowanej bryle z kwadratową trzykondygnacyjną wieżą. Pałac kryty jest w miarę płaskim dachem, zaś wieżę zwieńcza kwadratowy hełm kostiumu francuskiego. Ściany zewnętrzne są otynkowane, zdobione medalionami. Od frontu znajduje się trójkątny ryzalit, zwieńczony herbem w kartuszu na naczółku. Do pałacu prowadzi wejście w ryzalicie frontowym oraz wejścia boczne. Pałac otacza park krajobrazowy ze stawem.
Dalsze losy majątku
Jeszcze w 1896 r. jako właściciele majątku czeszewskiego z pałacem w Mikuszewie występuje książę Bernhard III z małżonką Marią Elżbietą. Jednak już w 1899 r. włada nim Bank Ziemski z Berlina, zaś w 1902 r. von Kramsta (administrowany przez von Schlichtinga). Dwa lata później majątek posiadała Królewska Komisja (Königlische Ansiedlungskommission) i Królewskie Lasy Państwowe (Königlische Forstfiscus). W 1910 r. jako właściciel figurował Skarb Państwa, z tym że nie nazywano posiadłości majątkiem, lecz Nadleśnictwem Czeszewo (Oberförsterei Warthewald). Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości nadleśnictwo przeszło na własność państwa polskiego. Jego głównym źródłem dochodu było drewno.
Bibliografia:
Z. Zdunek, Majątek Czeszewo – wstęp do inwentarza zespołu, Poznań.
S. Kozierowski, Szematyzm ustrojów parafjalnych dzisiejszej archidiecezji gnieźnieńskiej, Poznań 1934.
M. Libicki, P. Libicki, Dwory i pałace wiejskie w Wielkopolsce, Poznań.
Sebastian Mazurkiewicz