Początki władzy ludowej w latach 1945-1950

2010-05-28

Na zgromadzeniu publicznym we wrzesińskim ratuszu 27 stycznia 1945 roku ukształtowały się władze miejskie i powiatowe. Powstała wówczas 13-osobowa Powiatowa Rada Narodowa. Ponieważ nie pochodziła z wyborów powszechnych, jej stan liczebny do 1950 roku był zmienny i czasami sięgał prawie 60 osób.

Pierwszym starostą wrzesińskim był już od 22 stycznia Jan Beess (lat około 60, emerytowany urzędnik kolejowy, wysunięty na to stanowisko przez kierownictwo PPR, choć początkowo bezpartyjny). Już 4 czerwca 1945 roku zmienił go Jan Ociepka, wydelegowany przez Urząd Wojewódzki w Poznaniu. Przyczyn tej zmiany trudno dziś dociec. Jan Beess został „przeniesiony do dyspozycji Obywatela Wojewody”, potem na własną prośbę przeniesiony do województwa gdańskiego. Jan Ociepka był starostą wrzesińskim jeszcze krócej niż poprzednik, bo tylko do sierpnia 1945 roku. Okoliczności tej zmiany też pozostają niejasne. Wydaje się, że Jan Ociepka nie zyskał zaufania Powiatowej Rady Narodowej z powodu przeciwnych głosów radnych z PPR i, choć to nie Rada powoływała starostę, musiał opuścić stanowisko. Kolejnym i ostatnim (do 1950 roku) starostą wrzesińskim został 16 września 1945 Władysław Kołodziejczyk. W omawianym okresie urzędowało kolejno sześciu wicestarostów, najdłużej (w latach 1945-1948) kolejno Antoni Zakacz, Franciszek Czermanowicz i Stefan Zielewicz.

  • Rynek

Rynek około roku 1947. Kamienica nr 22 (czwarta od ratusza) od 1945 roku była siedzibą PPR. Pod oknami I piętra słabo czytelny (ze względu na złą jakość oryginału zdjęcia) napis: Polska Partia Robotnicza

Na tym samym zgromadzeniu powołano też 16-osobową Miejską Radę Narodową. Jej liczebność, podobnie jak rady powiatowej, także niepochodzącej z wyborów powszechnych, była zmienna i w omawianym okresie przekraczała 30 radnych. W okresie tym rządziło Wrześnią kolejno trzech burmistrzów. Od 27 stycznia 1945 roku do 19 sierpnia 1947 roku był nim Ignacy Szypulski, wedle charakterystyki PUBP we Wrześni: „stary działacz lewicowy (…) cieszy się u klasy pracującej wielką sympatią, jest zdecydowanym wrogiem faszyzmu i prawicowców, pochodzi z klasy pracującej (robotniczej), sam jest robotnikiem, jednak człowiekiem dość inteligentnym, rozsądnym i godnym zajmowania stanowiska tego”. Od 19 grudnia 1947 roku do 3 listopada 1949 roku burmistrzem był Stanisław Nawrocki (od 20 sierpnia 1947 roku p.o. burmistrza), potem do 5 czerwca 1950 roku Henryk Kamiński. Urzędowało też wówczas trzech wiceburmistrzów, w tym przedwojenny wiceburmistrz Wrześni Antoni Zamysłowski (1945-1947) oraz Ludwik Patyk (1947-1949) i Kazimierz Drzewiecki (1949-1950).

Rok 1950 stanowi wyraźną granicę w funkcjonowaniu władz lokalnych. Na podstawie ustawy zlikwidowano wówczas między innymi urzędy burmistrza i starosty, inny status uzyskały też rady narodowe.

Polityczny obraz Wrześni w czasach PRL nie odbiegał od obrazu ogólnokrajowego. Już 23 stycznia 1945 roku ukształtował się w mieście Komitet Powiatowy PPR. Według późniejszych relacji członków PPR komórki komunistyczne, nielegalne i liczące niewielu członków, istniały we Wrześni podczas okupacji. Po wyzwoleniu, w obecności Armii Czerwonej szybko mogły rozpocząć działalność. Skład personalny pierwszego KP PPR we Wrześni przedstawiał się następująco: Jan Beess, Antoni Nowak, Adam Nowakowski, Czesław Olejniczak (sekretarz powiatowy, nazywany przez władze administracyjne „starym działaczem partyjnym, założycielem PPR”, a przez UB także „zdecydowanym demokratą a wrogiem faszyzmu i reakcji”), Ignacy Szypulski i Piotr Węglewski. Z tego grona pochodził zarówno starosta powiatowy (Jan Beess), burmistrz (Ignacy Szypulski), jak i pierwszy komendant Milicji Obywatelskiej (Piotr Węglewski, według ówczesnej opinii UB „bezwzględny demokrata, nie posiadający jednak kwalifikacji na to stanowisko, chociaż jest człowiekiem czynu”).

Liczba członków PPR wiosną 1945 roku jest trudna do określenia ze względu na duże rozbieżności pomiędzy źródłami. Podawane liczby 400 członków w mieście i około 3 tys. a nawet 4 tys. w powiecie, wydają się zbyt wysokie. Spotkać można nawet liczbę 5 tys. członków w powiecie. Z kolei w styczniu 1946 roku podaje się liczbę 1 141 członków w powiecie i ta liczba wydaje się bardziej wiarygodna.

PPR miała swą „przybudówkę” młodzieżową – Związek Walki Młodych, którego założycielem w marcu 1945 roku był robotnik Marian Skiba. Do ZWM w maju 1945 roku należało prawie 300 członków w powiecie.

W marcu 1945 roku ukształtowały się Wrześni struktury Polskiej Partii Socjalistycznej. Była to partia z tradycjami, ale w okresie II RP we Wrześni niezbyt liczna i postrzegana przez ogół społeczeństwa jako nazbyt radykalna. Pierwszym przewodniczącym Komitetu Powiatowego PPS został Czesław Michalski, równocześnie przewodniczący Związku Zawodowego Pracowników Budowlanych. Liczebność tej partii w kwietniu 1945 roku określa się na 150 do 250 członków w powiecie (około 70 w mieście), ale już w czerwcu na 800 w powiecie. Zdaniem miejscowych wrzesińskich władz administracyjnych wzrost liczby członków PPS był skutkiem wiecu, jaki urządziła ta partia 10 czerwca 1945 roku. Poseł do KRN ppłk Janaszek przemawiał na nim trzy godziny. Wiosną 1946 roku przewodniczącym PPS we Wrześni był Władysław Gawlak.

Wiosną 1945 roku rozpoczęło swą działalność Stronnictwo Demokratyczne. Początkowo używało nazwy PPD – Polska Partia Demokratyczna. SD liczyło wówczas „16 członków założycieli” z przedwojennym wiceburmistrzem Antonim Zamysłowskim na czele. Partia ta nie przetrwała próby niezależności i zaczęła współpracować z PPR, jednak już bez Antoniego Zamysłowskiego, który w krótkim czasie zaczął być szykanowany. Sekretarzem powiatowym SD został najpierw drogerzysta Włodzimierz Szajkiewicz, a potem lekarz powiatowy Edward Tomaszewski. Liczba członków SD w 1946 roku wynosiła około trzystu.

W pierwszych latach powojennych działało też we Wrześni Stronnictwo Pracy (SP), liczba jego członków nie przekraczała jednak stu. Prezesem partii był Czesław Marciniak.

Wiosną 1945 roku powstały też we Wrześni struktury Stronnictwa Ludowego (SL). Po przybyciu do kraju Stanisława Mikołajczyka i utworzeniu przez niego Polskiego Stronnictwa Ludowego (PSL) struktury SL w całej Wielkopolsce przeszły do PSL. Zwolennicy współpracy z PPR i PPS utworzyli jednak własną partię SL, początkowo bardzo słabą. We Wrześni prezesem PSL był adwokat Alojzy Witkowicki, a działaczami terenowymi między innymi Edward Dębicki i Stefan Głowacki.

W 1945 roku powstały we Wrześni struktury młodzieżowych „przybudówek” innych (poza PPR) partii politycznych – Organizacji Młodzieżowej „Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego” (PPS), której pierwszym przewodniczącym był Maciej Frydrychowicz, i Związku Młodzieży Wiejskiej „Wici” (SL-PSL). Ciekawy był fakt, że siedziby wszystkich znaczniejszych partii znajdowały się wówczas we Wrześni w Rynku: PPR – Rynek 22, PPS i SD – Rynek 3, PSL – Rynek 24.

 

Marian Torzewski

« wstecz

Newsletter